W stomatologii można spotkać się z pojęciami „okluzja” lub „norma okluzji”, które oznaczają stykanie się zębów górnych i dolnych w sposób prawidłowy. Zatem malokluzja to nic innego jak zaburzenie tego stanu (z jęz. francuskiego mal oznacza zły, niewłaściwy), w którym zęby z dolnego i górnego łuku stykają się ze sobą nieprawidłowo. Jakie są rodzaje malokluzji, co może być przyczyną tego zaburzenia i jak można je leczyć?
Jak rozpoznać krzywy zgryz?
Normy okluzji wyróżniają okluzję centralną i pozacentralną. Ustalenie występowania okluzji centralnej (lub malokluzji) wymaga jedynie zagryzienia zębów. Następnie trzeba ustalić, czy przy takim ustawieniu żuchwy zęby z górnego i dolnego łuku są ustawione prawidłowo i stykają się ze sobą w odpowiednich punktach stycznych. Siekacze przyśrodkowe („jedynki”) górne i dolne powinny wyznaczać linię prostą, zaś zęby szczęki powinny zachodzić dachówkowato na zęby żuchwy. Krzywy zgryz wiąże się również z zaburzeniami okluzji pozacentralnej. Żeby to rozpoznać, należy przesuwać żuchwę (w lewo, w prawo, do przodu) przy lekko zaciśniętych zębach i przy każdej pozycji sprawdzać, czy zęby kontaktują się w prawidłowy sposób.
Malokluzja niejedno ma imię, czyli rodzaje wad zgryzu
Rozpoznanie malokluzji to zadanie dla lekarza ortodonty. Dość często pacjent (lub rodzic w przypadku dziecka) nie zauważa nieprawidłowości, dlatego przy okazji wizyty kontrolnej lub leczenia stomatologicznego warto zapytać stomatologa, czy dostrzega jakąś wadę zgryzu. Jest ich niemało, przy czym wady zaawansowane można zauważyć również przy zamkniętej jamie ustnej.
Wady poprzeczne
Malokluzja poprzeczna odnosi się do nieprawidłowości występujących w odniesieniu do płaszczyzny pośrodkowej, która dzieli ciało (a więc także głowę i twarz) na dwie symetryczne części (czyli lewą i prawą). Można tutaj wyróżnić:
- zgryz krzyżowy, w którym zęby dolnego łuku znajdują się na zewnątrz zębów górnych (może to być jeden ząb lub kilka);
- zgryz przewieszony, w którym zęby górne znajdują się za bardzo na zewnątrz i nie mają kontaktu z zębami dolnymi (może dotyczyć jednego lub kilku zębów).
Wady przednio-tylne
Tak zwany krzywy zgryz może występować również w odniesieniu do płaszczyzny czołowej, która jest styczna do czoła i prostopadła do podłoża. Do tej grupy wad można zaliczyć:
- tyłozgryz – zbyt duże wycofanie zębów dolnych w stosunku do zębów górnych;
- tyłożuchwie – nadmierne wycofanie całej żuchwy;
- przodozgryz – nadmierne wysunięcie zębów dolnych do przodu;
- przodożuchwie – zbyt duże wysunięcie całej żuchwy do przodu.
Wady pionowe
Malokluzja może zachodzić również w odniesieniu do płaszczyzny poziomej, która jest równoległa do podłoża i przechodzi na wysokości styku dolnego i górnego łuku zębowego. Wyróżnia się tutaj:
- zgryz otwarty, w którym zęby górne nie mają kontaktu z zębami dolnymi;
- zgryz głęboki, w którym zęby górne zbyt mocno zachodzą na zęby dolne.
Wady wielopłaszczyznowe
Zaburzenia okluzji mogą zachodzić we wszystkich trzech wyżej wymienionych płaszczyznach. Krzywy zgryz może wiązać się na przykład z nadmiernym rozrostem lub niedorozwojem żuchwy (w płaszczyźnie poprzecznej, czołowej i poziomej). Wady zgryzu mogą towarzyszyć również nadmiernemu wzrostowi szczęki (tzw. wielka szczęka) lub zbyt słabemu rozwojowi szczęki (tzw. mała szczęka), przy czym zaburzenia wzrostu szczęki dotyczą wszystkich trzech płaszczyzn.
Pozostałe wady zgryzu
Malokluzja może być związana stricte z zębami. Do tej grupy można zaliczyć:
- stłoczenia – gdy w łuku zębowym jest za mało przestrzeni dla wszystkich zębów, przez zęby co wyrastają w nieodpowiednich miejscach i pod złym kątem;
- nieprawidłowości w budowie zębów – np. zęby zbyt duże, zęby zbyt małe, zęby zrośnięte;
- nieprawidłowości w liczbie zębów – zbyt duża lub zbyt mała liczba zębów;
- nieprawidłowości w ustawieniu zębów zarówno w łuku zębowym, jak i poza nim;
- opóźnione lub przyspieszone wyrzynanie zębów.
Jakie są przyczyny malokluzji?
Wady zgryzu mogą dotyczyć nawet 70% populacji, przy czym skala problemu może być jeszcze wyższa, jeśli uwzględnimy wady izolowane (np. nieprawidłowe ustawienie jednego zęba). Największy odsetek wszystkich wad stanowią wady dotylne, czyli tyłozgryz i tyłożuchwie, następnie wady poprzeczne i wady doprzednie (przodozgryz, przodożuchwie). Co sprawia, że krzywy zgryz występuje u wielu osób w różnym wieku?
Najczęstsze przyczyny malokluzji:
- zaburzenia czynnościowe wynikające z niewłaściwej pracy mięśni;
- zaburzenia morfologiczne związane z nieprawidłową budową żuchwy bądź szczęki;
- nawyki z okresu dzieciństwa, np. ssanie palca, oddychanie przez usta, karmienie butelką w wieku niemowlęcym, zgrzytanie zębami, obgryzanie paznokci lub ołówków, stosowanie smoczka po 3. roku życia;
- przedwczesna utrata zębów mlecznych;
- problemy zdrowotne, np. krzywica, wady postawy, infekcje górnych dróg oddechowych, zaburzenia hormonalne;
- podłoże genetyczne (np. w przypadku progenii czy zgryzu głębokiego).
Na czym polega leczenie malokluzji?
Krzywy zgryz najłatwiej wyleczyć w dzieciństwie, ponieważ u dzieci kości są bardziej plastyczne i można zastosować zdejmowany (ruchomy) aparat ortodontyczny. W przypadku łagodnej i wcześnie wykrytej malokluzji można zastosować również ćwiczenia. Ważne jest też leczenie zachowawcze. Chodzi tutaj przede wszystkim o sumienną higienę jamy ustnej, regularne wizyty u dentysty oraz poddawanie się zabiegom stomatologicznym (lakowanie, fluoryzacja, leczenie ubytków).
Bardziej skomplikowane wady zgryzu i dotyczące starszych pacjentów (nastolatków, osób dorosłych) leczy się za pomocą stałych aparatów ortodontycznych. Najczęściej stosowane i najtańsze są aparaty metalowe, jednak pacjenci pytają również o dyskretniejsze rozwiązania (np. aparaty lingwalne, aparaty bezligaturowe, przezroczyste nakładki). W trakcie leczenia pacjent nosi aparat przez cały czas i musi regularnie zgłaszać się na kontrole do ortodonty. Długość leczenia zależy m.in. od wieku pacjenta, przyczyny malokluzji i stopnia skomplikowania wady zgryzu.
Zaawansowana malokluzja może wymagać leczenia z zakresu chirurgii szczękowej lub leczenia skojarzonego (ortodontycznego i chirurgicznego). Zabieg chirurgiczny polega na przesunięciu kości w taki sposób, aby uzyskać poprawę w ustawieniu zębów. Rekonwalescencja może trwać kilka tygodni, a w niektórych przypadkach nawet kilka miesięcy. Czasami niezbędne jest noszenie aparatu ortodontycznego przed lub po zabiegu (lub zarówno przed, jak i po zabiegu).
Czy krzywy zgryz wymaga leczenia?
Nieprawidłowy zgryz stanowi defekt estetyczny, który może prowadzić do obniżonej samooceny i kompleksów na punkcie wyglądu. Z problemem tym zmagają się szczególnie osoby, u których wada zgryzu jest widoczna także bez otwierania ust (np. widać cofniętą lub zbyt mocno wysuniętą bródkę). Malokluzja może również powodować wadę wymowy i/lub problemy z gryzieniem i żuciem pokarmów. Niektóre wady zgryzu mogą przyczynić się do problemów stomatologicznych. U pacjentów z malokluzją można zaobserwować na przykład ścieranie się zębów, tendencję do próchnicy, uszkodzenia zębów, a także schorzenia dziąseł czy stawów skroniowo-żuchwowych.
