Leczenie ortodontyczne składa się z kilku etapów: diagnostyki stanu uzębienia, higienizacji i leczenia ubytków, założenia aparatu korekcyjnego, wizyt kontrolnych oraz zakończenia leczenia wraz z retencją. W tym artykule przyjrzymy się ostatniemu etapowi leczenia. Co to jest retencja w ortodoncji i po co się ją stosuje?
Usunięcie aparatu ortodontycznego i co dalej?
Leczenie ortodontyczne zajmuje zazwyczaj 1.5 roku, jednak niektórzy pacjenci noszą aparat krócej (ok. 1 roku), inni dłużej (nawet ok. 3 lat). Wszystko zależy od rodzaju i stopnia zaawansowania wady, a także wieku pacjenta. U dorosłych leczenie może trwać dłużej niż u dzieci czy młodzieży, ponieważ struktury kostne są już ukształtowane. Po zdjęciu aparatu ortodonta dokładnie oczyszcza zęby z resztek kleju montażowego oraz poleruje je. Na koniec lekarz może uznać, że pacjentowi potrzebny jest retainer stały lub ruchomy. W tym celu pobierane są skany, które posłużą do wykonania nowego aparatu.
Co to jest retencja w ortodoncji?
Retencja to ostatni etap leczenia ortodontycznego, który ma na celu utrwalenie osiągniętych wyników i zapobieganie nawrotom wady zgryzu. Niestety nawet prawidłowo przeprowadzone leczenie ortodontyczne, zakończone najlepszym możliwym ustawieniem zębów, nie gwarantuje idealnego uzębienia na całe życie. Po zdjęciu aparatu ortodontycznego zęby „usiłują” wrócić na dawne miejsce, przy czym dotyczy to zwłaszcza osób dorosłych z uwagi na dłuższe utrwalenie wady zgryzu. Retencja stała lub ruchoma jest potrzebna, ponieważ narząd żucia podlega wpływom (np. związanym z czynnością języka i warg oraz napięciem mięśni twarzy), a także starzeje się tak samo jak wszystkie części ciała.
Retencja stała a retencja ruchoma
Aby utrwalić i przedłużyć efekt leczenia ortodonta zwykle zaleca założenie aparatu retencyjnego. W przypadku dzieci i młodzieży czasami odstępuje się od retencji, zwłaszcza gdy wada dotyczyła pojedynczych zębów, a leczenie przebiegało prawidłowo i uzyskano właściwy kontakt zębów. W pozostałych przypadkach lekarz zakłada retainer stały lub zaleca noszenie aparatu ruchomego (wyjmowanego). Na czym polega różnica?
Ruchome aparaty retencyjne
Retencja ruchoma pozwala pacjentowi na samodzielne wyjmowanie aparatu, np. na czas jedzenia lub mycia zębów. Osoby, które na etapie korygowania wady zgryzu nosiły aparat ruchomy, mogą używać tego samego aparatu w celu utrwalenia wyników leczenia. Lekarz może zalecić noszenie aparatu wyjmowanego tylko w nocy. W przypadku pacjentów, którzy nosili aparat stały, ortodonta może zaproponować różne rodzaje aparatów. Wśród wyjmowanych można wyróżnić:
- Płytki Hawleya – składają się z akrylowej płytki i metalowego łuku zębowego, utrzymują się jedynie dzięki dobremu przyleganiu do podniebienia i zębów. W odróżnieniu od wyjmowanych aparatów korekcyjnych (płytek Schwarza) są cieńsze i nie zawierają klamer utrzymujących. Pozwalają na uzyskanie prawidłowej okluzji i nie hamują wzrostu, dzięki czemu sprawdzają się u dzieci i młodzieży.
- Płytki termoformowalne – są to przezroczyste nakładki na zęby, lubiane przez pacjentów ze względu na dyskretną i wygodną w użytkowaniu formę. Zapewniają lepszy efekt retencji niż płytki Hawleya, jednak łatwo pękają i ulegają przebarwieniom.
- Pozycjonery – przezroczyste aparaty, które składają się z dwóch zespolonych szyn dopasowanych do dolnego i górnego łuku zębowego. Za pomocą pozycjonerów można zmienić pozycję łuków zębowych względem siebie, co pozwala „doleczyć” wadę zgryzu po zdjęciu aparatu stałego.
Retencja stała
W przypadku retencji stałej pacjent nie ma możliwości zdejmowania aparatu. Najczęściej jest to metalowy łuk retencyjny wykonany z drutu, który przykleja się do wewnętrznej powierzchni zębów (zwykle obejmuje odcinek od kła do kła). W przypadku diastemy, czyli przerwy między jedynkami, retainer stały przyjmuje formę dwóch zamków ortodontycznych przyklejonych do siekaczy i połączonych drutem. Niestety retencja stała utrudnia dbanie o higienę jamy ustnej, a zwłaszcza nitkowanie przestrzeni międzyzębowych.
Jak długo trzeba nosić łuk retencyjny?
Każdy przypadek wady zgryzu wymaga indywidualnego podejścia. To lekarz ortodonta decyduje, jak długo pacjent musi nosić retainer stały. W przypadku dzieci retencja czasami nie jest wymagana lub trwa krótki okres. Z kolei dorosły pacjent może usłyszeć, że powinien nosić aparat retencyjny co najmniej 5 lat, a nawet do końca życia. O ile lekarz nie zaleci inaczej, retainer ruchomy należy nosić przez cały czas, wyjmując go tylko na czas jedzenia i mycia zębów. Z czasem można zakładać aparat rzadziej, np. tylko na noc.
Warto również pamiętać, że nawet prawidłowo przeprowadzone leczenie ortodontyczne nie zapobiega przemieszczaniu się zębów. W miarę upływu lat zęby stopniowo przesuwają się do przodu, co powoduje stłoczenie siekaczy. Ponadto trwałość efektu leczenia zależy od wielu czynników: rodzaju wady zgryzu (szczególnie trudne do utrzymania są diastemy i stłoczenia dolnych siekaczy), nawyków, napięcia mięśni oraz funkcjonowania warg i języka. W związku z tym nawet retencja stała nie jest w stanie zagwarantować idealnego zgryzu na całe życie.
