Choć słowo „gutaperka” może wydawać się nieznajome, to tak naprawdę jest to coś, z czym miał do czynienia niemal każdy, kto korzystał z leczenia endodontycznego. Materiał ten służy bowiem do wypełniania kanałów zębowych, które wcześniej muszą być dokładnie oczyszczone i zdezynfekowane. Z czego powstaje gutaperka i na czym polega leczenie stomatologiczne z zastosowaniem tej substancji?
Gutaperka – co to jest i skąd pochodzi?
Gutaperka może kojarzyć się z narzędziem dentystycznym. Jednak w rzeczywistości jest to naturalna substancja podobna do kauczuku, która służy do wypełnienia oczyszczonych kanałów zębowych w przebiegu leczenia endodontycznego (potocznie zwanego leczeniem kanałowym). Materiał ten wytwarzany jest z soku mlecznego roślin sączyńcowatych, w tym m.in. z drzewa gutaperkowego (Palaquium gutta). Gutaperkowiec rósł naturalnie na Półwyspie Malajskim oraz w Indonezji, jednak obecnie występuje niemal wyłącznie jako roślina uprawna, hodowana w strefie międzyzwrotnikowej. Gutaperka zadebiutowała w leczeniu endodontycznym już w 1847 roku, a po raz pierwszy zastosował ją angielski dentysta i wynalazca, Edwin Thomas Truman.
Dlaczego gutaperka znalazła zastosowanie w stomatologii?
Pomimo upływu niemal dwóch stuleci gutaperka wciąż jest powszechnie stosowana w stomatologii, choć próbowano ją zastąpić innymi materiałami (m.in. Resilonem i Epiphany). Co sprawia, że sok z gutaperkowca tak dobrze sprawdza się jako wypełnienie kanałowe (i nie tylko)?
Korzyści z zastosowania gutaperki w leczeniu endodontycznym:
- gutaperka jest materiałem biozgodnym, co oznacza, że nie jest toksyczna dla organizmu, nie ma wpływu na układ odpornościowy i nie wywołuje hemolizy (rozpadu czerwonych krwinek);
- gutaperka nie przebarwia zębów i nie działa drażniąco na tkanki okołowierzchołkowe (czyli tkanki otaczające korzeń zęba);
- wypełnienie z gutaperki zachowuje stabilny kształt i nie ulega rozpuszczeniu pod wpływem płynów ustrojowych (np. śliny);
- w razie potrzeby wypełnienie z gutaperki można łatwo usunąć;
- dodawany do gutaperki tlenek cynku zapewnia właściwości antybakteryjne wypełnienia;
- dzięki zawartości tlenków baru lub strontu wypełnienie gutaperkowe zapewnia dobry kontrast w badaniu rentgenowskim, co ułatwia zweryfikowanie efektów leczenia endodontycznego.
Gutaperka – materiał idealny?
Trwałe, stabilne, bezpieczne dla organizmu – dzięki tym zaletom wypełnienie z gutaperki wydaje się rozwiązaniem niemalże doskonałym. Niemalże, ponieważ pod wpływem długotrwałego przechowywania i czynników zewnętrznych (światła, powietrza) gutaperka staje się krucha i łamliwa, przez co nie nadaje się do wypełnienia kanału. Ponadto czysta gutaperka nie łączy się ze ściankami kanału korzeniowego, dlatego nie zapewnia wystarczająco szczelnego wypełnienia. Jednak tę wadę eliminuje zastosowanie uszczelniacza, np. żywicy epoksydowej lub materiału silikonowego.
Na czym polega wypełnienie kanału gutaperką?
Do wypełnienia kanałów korzeniowych używa się ćwieków gutaperkowych dostępnych w różnych rozmiarach. Ćwieki składają się w 20-25% z gutaperki, natomiast reszta to dodatki, dzięki którym wypełnienie zyskuje korzystne właściwości (m.in. plastyczność, działanie antybakteryjne, większy kontrast na zdjęciach RTG). W celu wykonania zabiegu ćwieki ogrzewa się do temperatury 42-49 stopni Celsjusza, dzięki czemu materiał staje się miękki, a następnie przechodzi w stan ciekły (gutaperka w pierwotnym stanie nie jest elastyczna i nie daje się formować). Po wprowadzeniu do kanału ćwieki odzyskują normalną temperaturę, przez co ulegają skurczeniu i nie przylegają do ścian kanału korzeniowego. Należy zatem zastosować uszczelniacz, aby zapewnić szczelne wypełnienie kanału.
Jak przebiega leczenie endodontyczne z zastosowaniem gutaperki?
Wprowadzenie uszczelnienia kanału to tylko jeden z etapów prawidłowo przeprowadzonego leczenia endodontycznego. Stomatolog musi wykonać również szereg innych czynności, aby nie dopuścić do ponownego rozwoju bakterii i uratować ząb przed ekstrakcją.
Leczenie endodontyczne obejmuje:
- usunięcie miazgi zębowej;
- dokładne oczyszczenie komory zęba i kanałów;
- zdezynfekowanie i ukształtowanie kanałów;
- wypełnienie kanałów ciekłą gutaperką;
- zrekonstruowanie zęba (zastosowanie wypełnienia bądź wykonanie odbudowy protetycznej).
Dlaczego leczenie endodontyczne może się nie udać?
Wbrew pozorom wypełnienie kanałów korzeniowych nie jest proste, ponieważ system kanałowy zęba jest skomplikowany i nieregularny w budowie. To nie tylko kanał (lub kanały) główny, ale również kanały dodatkowe i boczne, odgałęzienia i poprzeczne połączenia (anastomozy). Tymczasem efekt leczenia endodontycznego zależy od dokładnego oczyszczenia i zdezynfekowania tych struktur, a także szczelnego wypełnienia kanałów. W przeciwnym razie bakterie zaatakują ponownie i dojdzie do komplikacji, co będzie wymagało powtórzenia leczenia. Stąd też tradycyjne leczenie endodontyczne wspomaga się badaniami obrazowymi oraz opracowaniem kanałów pod mikroskopem.
Inne zastosowanie gutaperki
Gutaperka jest powszechnie stosowana jako wypełnienie kanałów zębowych, jednak to wcale nie jedyne możliwe zastosowanie tego materiału w stomatologii. Sok z drzewa gutaperkowego ułatwia badanie żywotności miazgi z zastosowaniem urządzeń zwanych pulp testerami. Ćwieków gutaperkowych używa się również do wykrywania pierwotnego źródła infekcji w przypadku przetok zębowych. Sok z gutaperkowca dodaje się także do masy wyciskowej, która służy do pobierania wzorników uzębienia podczas leczenia protetycznego.
